استاندارد 37 راجع به افشاهای ریسک­ ها در صورت­های مالی

موضوع: استاندارد 37 راجع به افشاهای ریسک­ها در صورت­های مالی

برگزارکننده فستیوال: استاد محمد قبول

مهمان ششمین برنامه فستیوال: جناب آقای دکتر کاظم وادی زاده، عضو شورای عالی جامعه حسابداران رسمی و عضو شورای عالی انجمن حسابداران خبره ایران 

انجمن حمایتگر فستیوال: شرکت نرم افزار حسابداری آنلاین لیام

تاریخ لایو: 19 فروردین 1401 ساعت 21:30

در این لایو جناب آقای دکتر به صورت case study افشاهای ریسک­ها و نقدینگی و بازار در صورت­های مالی را مورد بررسی قرار می دهند. این موضوع در زیر مجموعه ی استاندارد 37 می باشد.

استاندارد 37 با استانداردهای دیگر بسیار متفاوت و پرکاربرد می باشد. علیرغم استانداردهایی مانند دارایی های ثابت، سرمایه گذاری و صورتهای مالی تلفیقی که اکثر افراد با آن آشنا هستند استاندارد 37 راجع به ابزارهای مالی زیاد ملموس نیست.

با توجه به اینکه در کشور ما کسب و کارها زیاد متنوع نیست و در این کسب و کارها سیستمها و فناوری بسیار دیر آپدیت می شود، بنابراین 5-10 سال طول می کشد تا این ابزارها در کشور ما نهادینه شود.

استاندارد 36 و 37 دقیقه همین ابزارهای مالی را مطرح می کند که در کشور ما زیاد ملموس نیست.

خلاصه ای از استاندارد 36

هم استاندارد 36 و هم استاندارد 37 که سازمان حسابرسی تصویب کرده است در مورد ابزارهای مالی است. هیچ یک از این استانداردها در رابطه با شناخت و اندازه ­گیری نیست.

موضوع استاندارد 36: ارائه ابزارهای مالی

موضوع استاندارد 37: در خصوص افشا، که افراد عمدتاً به نام افشا ریسک­ها، ریسک­های اعتباری، ریسک­های بازار و ریسک­های نقدینگی با آن آشنا هستند.

این دو استاندارد در 1398/01/01 لازم الاجرا شده و کلیه­ ی شرکت­ها و واحدی تجاری باید از این استفاده کنند.

استاندارد 36 همان استاندارد 32 بین­ المللی و استاندارد 37 همان استاندارد 7 بین­ المللی می باشد و تغییر خاصی نکرده است.

با رعایت این دو استاندارد عملا استاندارد 32 و 7 بین ­المللی را رعایت کرده ایم.

موارد مطرح شده در استاندارد 36:

• ابزارهای مالکانه
• تهاتر دارایی­ ها و بدهی­های مالی
• طبقه بندی درآمدها و هزینه­ های مالی
• سود تقسیمی و سود و زیان­ های مرتبط
• طبقه­بندی دارایی ­ها و بدهی­ های مالی
• شرایط تهاتر یا عدم تهاتر درآمدها و بدهی­ های مالی
• تعیین اصول ارائه و افشا ابزارهای مالی به عنوان بدهی یا حقوق مالکانه
• ابزارهای مالی از دید ناشر، دارایی­های مالی، بدهی­های مالی و ابزار مالکانه

دامنه کاربرد استاندارد 36:

دامنه کاربرد این استاندارد تمام واحدهای تجاری است. از استثنائات این استاندارد شرکت ها و واحدهای تجاری که از استاندارد 18، 20، 23، 32، 33، 28 و 36 استفاده می­ کنند نیازی به استفاده این استاندارد ندارند. یعنی کسانی که از استاندارد 33 (مزایای بازنشستگی) یا 28 (فعالیت های بیمه ی عمومی) یا استاندارد 18، 20 و 23 (صورت­ های مالی تلفیقی شرکت­های وابسته و فرعی) استفاده می کنند دیگر نیازی به اجرای استاندارد 36 نخواهند داشت.

ابزارهای مالی که گفتین یعنی چی؟

اکثر افراد لفظ ابزارهای مالی را در کسب و کار شنیده ایم. همچنین بسیار با این اصطلاح برخورد کرده ایم که مؤسسات مالی اعتباری یا بازار سرمایه در رابطه با ابزارهای جدید مالی بحث می کند.

تعریف عمومی ابزار از نظر کسب و کار

هر نوع دارایی که قابل معامله و داد و ستد باشد. اعم از پول نقد، ملک، اسناد مالی، قانونی، اوراق بهادار، سهام و اوراقه قرضه که در اصل ارزش مبادله­ ای و معامله کردن داشته باشد ابزار گفته می شود.

در قدیم داد و ستد بصورت کالا به کالا انجام می شد (معامله برنج با گندم) چون تعریف پول شناخته شده نبود. عملا این کالاها ابزاری برای معامله بودند و یک ارزش منصفانه­ متعارفی در معامله داشتند.

بعد از تعریف پول و ارزهای متفاوت عملا تعریفی در اقتصاد و تجارت ارائه شد.

انواع ابزار مالی در استانداردهای بین­ المللی

1. ابزار پایه بنام ابزارهای پولی مانند مثل پول، ارز، کالا، سهام، اوراق سهام، اوراق قرضه
2. ابزارهای مشتقه که ابزارهای جدید و نوین در کسب و کار هستند. اصولا ارزش این ابزارهای به ارزش اوراق بهادار کالا مثلا شمش ارز­های پشت صحنه آنها می باشد. این ابزارها بتنهایی ارزش چندانی ندارند.

محبوبترین ابزارهای مشتقه:

سواپ­ ها، پیمان­های آتی، فیوچرها، اختیار معاملات، آپشن ­ها (آپشن خرید، فروش)، قراردادهای تحقیق و توسعه (R&D)، فورواردها و ….

تعریف ابزار مالی در استاندارد 36 از نظر حسابداری

قراردادی که برای یک واحد تجاری دارایی مالی است برای واحد تجاری متقابل بدهی مالی می باشد. مثلا در شرکت ما حساب­ های دریافتنی دارایی مالی است و برای شرکت مقابل حساب ­های پرداختنی بدهی مالی می باشد.

ما ابزارهای مالی را در ترازنامه و صورت­های مالی بسیار زیاد شناختیم. مثلا ابزارهای مالی در صورت­های مالی یا ترازنامه شامل سرمایه ­گذاری ­ها، حساب­ های دریافتنی، پرداختنی ­ها و …. می باشد. مثلا پول (وجه نقد)، سپرده نزد بانک ­ها دارایی مالی است یا مثلا تعهدات مالی، بستانکاران، تسهیلات مالی دریافتنی و پرداختنی دارایی و بدهی مالی می باشد.

انواع ابزارهای مالی از نظر استاندارد 36

1. دارایی مالی یا حق قراردادی: یعنی همان قراردادی که برای دریافت نقد یا در ازای دریافت دارایی دیگری به عنوان دارایی مالی پیش ­بینی می کند. مانند حسابهای دریافتنی
2. بدهی مالی: پرداخت وجه نقد یا جایگذاری یا جایگزینی یا تهاتر یک دارایی دیگر
3. ابزار مالکانه: منافع باقیمانده ­ی دارایی­ های مالی که بدهی ­های مالی را از آن کسر کرده باشیم. در حقیقت استاندارد یک نوع خالص ارزش ویژه را پیش بینی می­کند.

تعاریف صورتهای مالی که در استاندارد 36 ملموس نیست

1. قاعدتا استاندارد 36 پیش­ دریافت ­ها را جزئی از بدهی مالی نمی­ داند. چون معتقد است پیش دریافت در یک پروسه ­ی دیگر تبدیل به نقد می شود زیرا در مقابل آن تحویل کالا وجود دارد.
2. یا پیش پرداخت هزینه را جزء دارایی مالی نمی داند. چون معتقد است یک مرحله مانده تا تبدیل به پرداخت شود.

خلاصه این قسمت:

بنابراین برخی از اقلام همین ترازنامه و صورت وضعیت مالی بنام ابزارهای مالی می باشد. مانند بدهکاران، حساب­های دریافتنی، پرداختنی و …. . استاندارد 36 راجع به ارائه آنها بحث می کند.

موضوعات مطرح شده استاندارد 37

1. مشخص شدن اهمیت ابزارهای مالی برای تصمیم ­گیرندگان و واحد تجاری. یعنی کدام ابزار مالی مهمتر است؟ چه شرایطی برای افشا وجود دارد؟ ….
2. افشا ریسک­هایی که بایستی واحد تجاری پوشش بدهد.

ریسک یعنی خطر. هر جایی که عدم اطمینان وجود دارد یعنی ریسک و خطر  وجود دارد. در کسب و کار ما ریسک ­های متعددی وجود دارد.

بیشتر بخوانید: استاندارد 37، ابزارهای مالی: افشا

طبقه بندی ریسک طبق استاندارد استرالیا

1- ریسک ها یا مالی هستند یا غیر مالی

اکثرا حسابداران به ریسک های مالی توجه می کنند و ریسکهای غیرمالی را نمی بینند. بیماری کرونا یک نمونه از ریسک غیر مالی است. این ریسک به صورت غیر مستقیم در اقتصاد تأثیر دارد. در دو سال شیوع بیماری کرونا فسادهای اقتصادی، تقلب ­های مالی، ریسک­ ها و خطرها، در اصل تحریف­ها زیاد شد. زیرا حسابرسان نمی ­توانستند بصورت فیزیکی رسیدگی کنند. دورکاری باعث افزایش خطر یا ریسک شد.

2- ریسک ها یا قابل بیمه شدن هستند یا غیر قابل بیمه شدن

بسیاری از ریسک ­ها را می ­توانیم شناسایی کنیم. مثلا شناسایی ریسک خطر تصادف و بیمه حوادث، بیمه شخص ثالث، بیمه بدنه، بیمه آتش ­سوزی، …. . اما ریسک هایی مانند خطر تحریف امنیت یا تقلب را در بسیاری از کشورها مخصوصا کشور ما هنوز نتوانسته ایم بیمه کنیم. یعنی نمی توانیم به یک متقلب یا واحد تجاری بگوییم بابت فساد چقدر می­توانیم بیمه کنیم.

3- ریسک های داخلی یا خارجی

یعنی ریسک ها یا داخل بنگاه اقتصادی هستند یا بیرون از آن. حسابرسان در کسب و کارها بیشتر به ریسک ­های درون بنگاه اقتصادی توجه می کنند. ریسک های بیرون یا بازار به اصطلاح بازار اقتصادی را کمتر توجه کرده و افشا می کنند. در استاندارد 37 بیان شده که بایستی به ریسک های بیرونی نیز مانند ریسک های درونی توجه کنیم. طبق استاندارد 37 غیر از ریسک ­های درونی بسیاری از ریسک­ ها از بیرون از سازمان، کسب و کار یا بنگاه اقتصادی تحمیل می شود.

4- ریسک های سیستماتیک یا غیر سیستماتیک

یعنی ریسک­ هایی که قابل کنترل است. ریسک­ هایی که قابل کنترل نباشد سیستماتیک است مانند ریسک بازار که قابل کنترل نیست و از بیرون بنگاه اقتصادی می آید. مانند ریسک افزایش نرخ ارز، تورم، جنگ ­ها، تحریم ­های اقتصادی. این ریسک ها در اختیار بنگاه اقتصادی نیست شاید در بعضی مواقع در اختیار دولت ­ها باشد و در بعضی مواقع نیز از اختیار دولت ­ها خارج است. ریسک غیر سیستماتیک قابل کنترل بوده و ما می­تونیم با مدیریت ریسک آن را درست کنیم.

طبق استاندارد 37 ما بایستی ریسک قابل کنترل را افشا کنیم تا عدم تقارن اطلاعاتی بین دورن و بیرون بنگاه از بین برود. این عدم تقارن اطلاعاتی برروی تصمی گیری برای خرید سهام، فروش سهام، تصمیم در سرمایه ­گذاری تاثیرگذار است.

5- ریسکهای عملیاتی و غیر عملیاتی

بحث عملیاتی برای ما تعریف دارد. یعنی می ­گوییم منابع انسانی تأثیر می گ­ذارد، فساد درون بنگاه اقتصادی، کارکنان، سیستم کنترل داخلی، نرم­ افزار، محصول، فرایند تولید وجود دارد. تمام اینها عملیاتی و غیر عملیاتی می شود.

این پنج طبقه را استرالیا تو بخش 4360 استاندارد پیش ­بینی کرده است.

در تقسیم بندی کلی ریسک های ملموس چند طبقه می شود: ریسک ­های مالی، ریسک­ های عملیاتی، ریسک ­های در اصل تجاری و ریسک­ های وقایع.

ما حسابدارها با ریسک های مالی کار کرده ایم.

پیش بینی از ریسک های مالی طبق استاندارد 37:

• مالی
• نقدینگی
• بازار

غیر از اینها 1- ریسک ساختار سرمایه و کفایت سرمایه همچنین 2- ریسک ساختار درامد و سوداوری نیز جزء ریسک های مالی می باشد. استاندارد هیچ اشاره ای به این دو نوع ریسک نکرده است.

نکته: در استاندارد 37 به این سه نوع ریسک به عنوان ریسک مالی اشاره شده همچنین گفته که غیر از این ریسک ­ها، ریسک های دیگری نیز وجود دارد. چون ریسک ها با توجه به نوع صنعت و کسب و کارها تغییر می ­کند هر واحد تجاری باید جداگانه ریسک­ های خودش را شناسایی کند.

ریسک های عملیاتی چیست؟

• مدیریت
• دانش فنی
• سیستم کنترل داخلی
• اسکولوژی­ های تجاریه
• تکنولوژی و سیستم­ ها و فناوری
• ریسک منابع انسانی شامل همین فساد و تقلب و جرم ­های سازمان یافته

موضوع بحث استاندارد 37 این ریسک ها نیست. در صورتی حسابرس ­ها سیستم کنترل داخلی، نرم افزار و فناوری را بررسی می ­کنند. در واقع ریسک های عملیاتی را پوشش میدهند. به علاوه اینکه شرکت ­ها حسابرس داخلی دارند. چه در بنگاه­ های بزرگ مانند بانک­ها چه در بنگاه ­های متوسط چه شرکت­هایی که در بازار سرمایه هستند، حسابرس داخلی ریسک­ های عملیاتی آنها را باید شناسایی کند. زیرا در حاکمیت شرکتی از قبیل کوزو و کووید پیش بینی این نوع ریسک ها آمده است.

ریسک تجاری چیست؟

منظور از ریسک تجاری ریسک ­های قانون­گذاری، سیاست­گذاری، اقتصادی در سطح کلان یعنی بیرون از بنگاه اقتصادی می باشد. این نوع ریسک ها را ما اصولا در کسب و کار خود استفاده می کنیم.

توضیح استاندارد 37 در مورد ریسک های تجاری

طبق استاندارد 37 بنابر موقعیت جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی  کشور باید این ریسک ­ها را پیش بینی کرد. توجه به این ریسک ها در استاندارد 37 مانند ریسک های مالی (اعتباری، نقدینگی و ریسک بازار) نیست. ولی بیان کرده است که بنابر نوع، حجم و جغرافیای شرکت بایستی این ریسک ها پیش بینی شود.

ریسک های وقایع چیست؟

ریسک ­های وقایع شامل بحران­ های سیاسی، منطقه­ ای و جغرافیایی، بحران­ های درون سازمانی و بیرون سازمانی می شود.

به عنوان مثال شرکتی که در یک منطقه­ ی زلزله­ خیز واقع شده است باید پیش­ بینی ­زلزله را بکند.

موضوعات استاندارد 37

1. اهمیت ابزارهای مالی
2. افشا ریسک

1- اهمیت ابزارهای مالی چیست؟

یعنی کدامیک از ابزارهای مالی مهم تر است؟ کدام یک تحت تأثیر ریسک قرار می­ گیرد.

به عنوان مثال حساب ­های دریافتنی در ترازنامه پر ریسک ­ترین ابزار مالی می باشد. زیرا شرکتی که 70 درصد فروش نسیه انجام می دهد یک طرف حساب هایش حساب های دریافتنی می باشد. بنابراین این شرکت شامل ریسک نقدینگی یا اعتباری می شود. زیرا طبق ریسک اعتباری از این 70 درصد فروش نسیه ممکن است 5 فروش بزرگ دچار مشکل شده و نتوانند بدهی خود را تسویه کنند. بنابراین شرکت بایستی این ریسک را پیش بینی کند.

طبق استاندارد 37 این شرکت بایستی ابتدا به طبقه بندی ها دقت کند. زیرا هر دارایی یا بدهی مالی با یکدیگر متفاوت است. مثلا در بحث حساب ­های دریافتنی وثایق، تضمین­ ها، ضمانت ­ها و نوع فروش ­را بایستی پیش ­بینی کند.

ابزارهای شناسایی شده و شناسایی نشده در استاندارد 37

طبق استاندارد 37 منظور از ابزارها یا بدهی ­های مالی شناسایی شده و نشده این است که در سطح صورت ­های مالی ثبت و ضبط شده است؟ یعنی سند حسابداری برای آنها ثبت شده یا در دفاتر قانونی آنها را آورده ایم. یا در صورت های مالی تهیه شده در پایان سال یا صورت های میان دوره ای آنها ثبت شده اند.

این ابزارهای مالی مانند حساب­های دریافتنی، سرمایه­ گذاری ­ها که ثبت، ضبط و افشا شده اند را ابزارهای مالی شناسایی شده می گویند. ابزارهایی که افشا نشده اند تحت عنوان ابزارهای مالی شناسایی نشده می باشند.

2- افشا ریسک چیست؟

طبق استاندارد 37 آن ابزارهای مالی شناسایی نشده بایستی افشا شود. ریسک و خطر در همان افشا نشده ها می باشد.

چه تعهدات مالی را باید در ابزارهای مالی افشا کنیم؟

• ذخیره ی مطالبات
• تعهدات اشخاص وابسته
• کاهش زیان های اعتباری
• میزان ذخایر از جمله ذخیره مطالبات
• خالص و ناخالص دارایی و بدهی مالی
• بدهی مالی که شاید قابلیت ثبت در صورتهای مالی را ندارد

در استاندارد 37 هم افشا و ریسک کمی بیان شده هم کیفی.

بسیاری از حسابداران و حسابرسان در صورتهای افشا یا یادداشتهای توضیحی به صورت توضیحی می نویسند بدون اینکه عدد و ارقامی مطرح کنیم. زیرا:

1. نمی توانیم اعداد و ارقام­ ها را تخمین بزنیم
2. برآوردها خیلی برآوردهای درستی نیست

بندها در گزارشات حسابداری و حسابرسی اکثرا اثر مالی ندارد. این موضوع سبب اعتراض بسیاری از بازار بورسی ­ها، تصمیم ­گیرندگان و مجامع شده است. زیرا مقدار بدهی و تعهدات مالی شرکتها به صورت رقم مشخص نیست.

نقطه قوت استاندارد 37

نقطه مثبت استاندارد 37 این است که واحد تجاری و تصمیم گیرندگان مالی را تحت فشار قرار می دهد که این افشاها را هم بصورت کمی و هم بصورت کیفی انجام دهند. میزان ریسک های نقدینگی، اعتباری و …. را بصورت کمی بیان کنند.

در افشاهای توضیحی ممکن است مدیر مالی یا مدیر عامل بخواهند مطالبی را بیشتر افشا کنند. اصولا شرکت ها زیاد علاقمند به افشا در یادداشت­ های توضیحی به صورت کیفی نیستند.

از این به بعد در افشای کمی نیز مشکل داریم. زیرا از 1398/01/01 که این استاندارد اجرایی شده است تاکنون که چندین سال مالی گذشته و چند صورت مالی تهیه شده است بسیاری از شرکتها حتی شرکتهای بزرگی که در بازار سرمایه هستند حتی افشای کیفی را ارائه نکرده اند. اگر هم افشا شده اکثرا به صورت برآوردی کاملا غلط  چون حس می شود در صورت افشا بسیار برروی ارزش سهام شرکت تاثیر می گذارد.

همه می دانیم که بین افراد بیرون و درون سازمان تفاوت انتظاراتی وجود دارد. زیرا افراد درون سازمان دارای اطلاعات بیشتری نسبت به افراد بیرون سازمان هستند. اگر این اطلاعات افراد درون سازمان در صورتهای مالی درج شود ممکن است افراد بیرون سازمان در تصمیم گیری تغییر رویه دهند. بنابراین طبق استاندارد 37 این افشا کمی و کیفی بایستی با مدل درون سازمانی باشد.

بیشتر بخوانید: استاندارد شماره 1 ایران : نحوه ارائه صورت های مالی و نکات برجسته آن

نحوه­ ی برخورد حسابرس با عدم رعایت افشا و ارائه چگونه است؟

متاسفانه در کشور ما بسیاری از حسابرسان مستقل به خاطر اجبار قانونی برای حسابرسی یک شرکت می روند. در صورت نبودن اجبار یا الزام قانونی هیچ شرکتی علاقمند به حسابرسی نیست. به همین دلیل بسیاری مواقع مدیر مالی، معاون اقتصادی، مدیریت شرکت حسابرس را برای افشا یا افشا نکردن برخی موارد تحت فشار می گذارند. این موضوع بعضی مواقع به عدم رعایت افشا می رسد. ایرادات جدی افشاها (عدم توافق جدی با کارفرما) در بسیاری از مواقع بندهای ما را به بندهای اساسی تبدیل می کند. متاسفانه برخی از حسابرسان تصور می کنند که بایستی این موضوع را در نامه مدیریت مطرح کنند. این تصور کاملا اشتباه است چون افشا در سطح صورت­ های مالی می باشد.

اهمیت افشا

اگر افشا با اهمیت باشد و انجام نشده باشد می­تواند به عنوان یک بند با اهمیت و یک بند اساسی مطرح شود. مثلا در رابطه با فرض تداوم فعالیت اگر واقعا شرکت تداوم فعالیت ندارد و افشا نکرده است، این می­تواند منجر به اظهارنظرهای متفاوت شود حتی شاید عدم اظهارنظر یا اظهارنظر مردود به دلیل بندهای دیگر. افشا وظیفه­ ی واحد تجاری می باشد ولی حسابرس هم طبق استانداردها وظیفه دارد که افشا رو بررسی کند.

 اطلاعات کمی چیست؟

در رابطه با اطلاعات کمی باید تمرکز ریسک را بررسی کنیم. اگر ابزارهایی با ریسک ­های مشابه داریم باید تمرکز مدیریتی کنیم. مثلا اگر حساب­های دریافتنی و پرداختنی داریم با ماهیت ریسکی مشابه می توانیم برروی آن تمرکز کرده و فعالیتهای مشترک آنها را در صورتهای مالی تشریح کنیم.

در رابطه با ریسک های کیفی و کمی بایستی حداکثر آسیب­ پذیری این ریسک ­ها را (ریسک­ های نقدینگی، اعتباری و بازار) به صورت­های مالی و ادعای مدیریت بصورت کمی بیان کنیم.

نمونه موردی

متوجه می شویم شرکتی که قبلا برای 100 الی 150 شرکت به صورت نسیه فروش داشته طی مکاتبات فروش خود را به دو شرکت اصلی منحصر کرده است. با این استدلال که آن شرکتها چک های خود را پاس نمی کردند و فروش و معامله با این دو شرکت کنسرسیومی دارای ریسک کمتری در ارتباط با وصول چک ها می باشد. از طرفی این دو شرکت محصولات را 20 الی 30 درصد به شرکتهای دیگر بیشتر فروخته و چکهای آنها را دریافت کرده اند. بعد از یک مدت پولهای آن شرکت ها را برداشته و هیچ کدام از چک ها را پاس نکرده اند.

پیش بینی استاندارد در رابطه با اطلاعات کمی

در مواقعی ما یک حساب را مانند حسابهای دریافتنی به عنوان دارایی مالی شناسایی کرده ایم. یعنی 100 میلیارد نسیه فروخته ایم. نهایت آسیب این است که کل این 100 میلیارد نقد نشود و بخواهیم کل آن را ذخیره بگیریم.

پیش بینی استاندارد 37 در خصوص تضمین ها و وثایق می باشد. ممکن است شرکت تصمین سنگینی را در جایی داده باشد که بعدا در پروسه ­های قضایی و دادگاهی مجبور شود کل دارایی اش را بدهد.

مثلا شرکت کل دارایی هایش 200 میلیارد بوده است. یک شرکت هلدینگ را کاملا با آن بی ارتباط بوده است 1000 میلیارد تضمین کرده است. حالا در پروسه ی دادگاهی این شرکت بایستی به عنوان ضامن پاسخگو باشد.

بیان ریسک های مالی به همراه مصادیق آنها

1- ریسک اعتباری

این ریسک برروی اعتبار تاثیر می گذارد. طبق ریسک اعتباری یک طرف ابزار مالی دچار مشکل شده و به طرف بعدی زیان می زند و هیچ وثیقه ی معتبری نیز دریافت نشده است. بنابراین در ریسک اعتباری اصولا ما زیان داریم.

مثلا در ابزار حسابهای دریافتنی وقتی بصورت چکی فروش نسیه انجام می دهیم در صورت ورشکستگی طرف حسابها دچار خسارت می شویم. بنابراین در خرید و فروش نسیه ریسک اعتباری بسیار بالاست.

در ریسک اعتباری چه چیزهایی بایستی افشا شود؟

در این مورد رهنمود حسابداری ایران که مصوبه سازمان حسابرسی است چند مصداق را بیان کرده است.

1. تعیین و براورد میزان آسیب پذیری: یعنی مثلا از 90 درصد فروش نسیه چند درصد وصول می شود؟ چند درصد دارای وثایق معتبر است؟
2. پیش بینی میزان شرح وثایق: یعنی کدام یک دارای وثیقه معتبر است و کدامیک وثیقه معتبر ندارد. مثلا به عنوان وثیقه زمینی قرارداده شده در بیابان که هیچ ارزشی ندارد ولی 150میلیارد قیمت گذاری شده است. بنابراین بایستی به کیفیت وثایق توجه کنیم.

2- ریسک نقدینگی

ریسک نقدینگی یعنی باید واحد تجاری در ایفای تعهدات مربوط به بدهی مالی از طریق تحویل تقد یا دارایی مالی تسویه کند. به عنوان مثال یک سیستم بانکی را در نظر بگیرید. بانک سپرده دیگران، جاری پس ­انداز، جاری عادی، سپرده ­های کوتاه مدت و بلند مدت، اوراق و اوراق مشارکت افراد را جذب می کند. اینها همه به عنوان بدهی بانک محسوب می شود. از طرفی بانک بایستی 40 درصد این مبالغ را به عنوان وثیقه در اختیار بانک مرکزی قرار دهد. ممکن است مقداری از آن را صرف ساخت و ساز و امور دیگر کند. بایستی برای ادامه ساخت و ساز مجددا پول وارد این پروژه شود. به همین صورت بدهی بانک روز به روز بیشتر می شود.

استانداردگذار در چنین شرایطی می گوید ابتدا بایستی میزان بدهی، بستانکاری، اوراق، بدهی کوتاه مدت و میان مدت و ابزار مشتقه را بررسی و تجزیه و تحلیل کند. بعد از این تجزیه و تحلیل میزان ریسک را مشخص کرده و تعیین کند چقدر کسری دارد.

رهنمود استاندارد 37 برای ریسک نقدینگی

این رهنمود شامل تجزیه و تحلیل موارد زیر می شود:

1. خطوط اعتباری دارید؟
2. می­خواهید جذب سپرده جدید کنید؟
3. این ریسک و کسری را از کجا می خواهید پوشش دهید؟
4. قصد برگشت اموالی را دارید که سرمایه گذاری کرده اید؟
5. تعیین میزان ریسک و کسری از تجزیه و تحلیل مقدار بدهی

و هزاران رهنمود دیگر که بایستی پیش بینی شود.

بحث رنکینگ بدهی:

در بانک ها بحثی تحت عنوان رنکینگ بدهی وجود دارد. یعنی وقتی دوره ی پرداخت بدهی ها کوتاه مدت است ریسک نقدینگی به شدت بالا می رود.

به عنوان مثال فردی که سپرده 5 ساله دارد بخاطر این سپرده دارای قرارداد است. چنین فردی براحتی این قرارداد را ملغی نمی کند. اگر موضوع ورشکستگی این موسسات مالی را تحلیل کنیم متوجه می شویم که بسیاری از افراد که تقاضای پولشان را داشتند دارای پس انداز و حسابهای جاری بودند. هر موقع اراده می کردند پول را بر می داشتند. این موضوع ریسک نقدینگی را به شدت افزایش می دهد.

3- ریسک بازار

ریسک بازار خارج از بنگاه اقتصادی همان ریسک سیستماتیک می باشد. ریسک بازار خود به سه دسته تقسیم بندی می شود.

الف) واحد پول یا همان ارز

ب) نرخ سود

ج) نرخ سایر قیمتها

نمونه هایسک نرخ سایر قیمتها موارد زیر می باشد:

1. افزایش یا کاهش ناگهانی قیمتها
2. افزایش حقوق و دستمزد
3. تورم ناگهانی برروی بعضی اجناس

نمونه ای از ریسک واحد پول

1- بسیاری از بنگاه ها این ریسک را داشتند. فرض کنید فردی برای راه اندازی کارخانه خود تسهیلات یورویی دریافت کرده است. دو سال طول کشیده که این کارخانه راه اندازی شود. بعد از دو سال نرخ یورو به شدت افزایش یافته است. این فرد با این افزایش نرخ یورو دیگر نمی تواند بدهی خود را پرداخت کند. حتی اگر چندین سال با ظرفیت 100 درصدی تولید داشته باشد. بنابراین اعلام ورشکستگی می کند.

2- نمونه ای دیگر از ریسک واحد پول در مورد خودروسازها بود. این افراد و سازمانها خودرو را بصورت پیش فروش به بسیاری از مردم فروختند. سپس دولت واردات را متوقف کرد. افزایش ناگهانی قیمت خودرو نسبت به قیمت پیش فروش شده سبب شکایت افراد بسیاری از این خوروساز ها شد.

طبق استاندارد 37 تمام این موارد بایستی افشا شود و حسابرس موظف افشای آنهاست. ولی اکثر حسابرسان این موارد را افشا نمی کنند بدلیل اینکه آنها را از کار بر کنار می کنند و ضمانت اجرایی هم ندارند. این یکی از مشکلات حسابرسان ما می باشد. اگر حسابرس قدرت داشته باشد براحتی این موارد را افشا کرده و بندهای خاص می گذارد. کسی هم جرات اعتراض و تغییر حسابرس ندارد.

نمونه ای از افشای ریسک بازار

برای افشای ریسک بازار استاندارد تحلیل حساسیت های بازار را پیشنهاد می کند. بسیاری از متهمان اقتصادی با ارز 4200 هدفشان وارد کردن کنجاله بوده است. در همین حین به بحث تحریم می خورد. تا آژاد شدن کشتی های وی ارز دچار افزایش قیمت شده و این فرد نتوانست تعهدات ارزی خود را انجام دهد.

این موارد در صورتهای مالی دیده نمی شود. به دلیل اینکه بعضی مواقع حسابرسان به ابزارها و اطلاعات نهان همچنین سامانه ها دسترسی ندارند. همچنین بعضی شرکتها افشاهای غلط می کنند. مثلا اصلا شرکت سرمایه گذاری ندارد ولی چندین بند در مورد سرمایه گذاری افشا کرده است. بنابراین افشای غلط و افشای بیش از اندازه نیز سبب اشتباه می شود.

مواردی که باید در ریسک بازار پیش بینی کنیم:

مفروضات، روشهای جمع آوری مبانی، چه چیزهایی افشا شده است

اگر نسبت به سال قبل مثلا نقدینکی از 5 درصد به 10 درصد رسیده است انحرافات باید توضیح داده شود. اگر این نقدینگی مشابه سال قبل هست نیازی به توضیح نیست فقط باید مقایسه اعداد و ارقام انجام شود.

نکته: 

ریسک بازار ریسک قابل کنترلی نیست و بیشتر خسارت ­ها و فسادهای بنگاه اقتصادی از ریسک بازار می باشد. ولی ریسک نقدینگی و اعتباری قابل کنترل می باشد. زیرا وقتی نقدینگی نداریم یا بدهی­ های زیادی داریم سعی می ­کنیم به همان اندازه سرمایه ­گذاری کنیم. یا پول ­هایی که نزد بانک­ها سپرده­ گذاری کرده ایم مدیریت کنیم.

ولی ریسک بازار قابل کنترل نیست و می توان آن را از سیاست ­های انقباضی، انبساطی و اقتصادی دولت ­ها و سیاست مداران در صورت­های مالی افشا کرد. اما متاسفانه به دلیل اینکه صورت های مالی توسط مدیران تهیه می شود مدیران هیچگاه علاقمند نیستند که اطلاعات درون سازمانی خود را فاش کنند.

جمع بندی

در استاندارد 36 و 37 راجع به ارائه و افشا ریسک ها و ابزارهای مالی در صورتهای مالی بحث کردیم. همچنین مدیران مالی بایستی با بحث ریسک کاملا آشنا باشند. مصادیقی از ریسکهای نقدینگی، اعتباری و بازار را برای درک بهتر عزیزان بیان کردیم. امیدوارم مطالب بیان شده مورد قبول همراهان قرار گرفته باشد.